Union Budget 2022 : એક નજર દેશના સંરક્ષણ બજેટ, શું સેના માટે થશે મોટી જાહેરાતો?
કેન્દ્ર સરકાર આ વર્ષનું બજેટ 1 ફેબ્રુઆરી, 2022ના રોજ દેશની સંસદમાં રજૂ કરશે. વિવિધ ક્ષેત્રના નિષ્ણાતોએ પણ આ અંગે અટકળો શરૂ કરી દીધી છે. દરેકને આશા છે કે, આ વખતે કેન્દ્ર સરકાર તેમના સેક્ટર માટે મોટી જાહેરાત કરશે.
Union Budget 2022 : કેન્દ્ર સરકાર આ વર્ષનું બજેટ 1 ફેબ્રુઆરી, 2022ના રોજ દેશની સંસદમાં રજૂ કરશે. વિવિધ ક્ષેત્રના નિષ્ણાતોએ પણ આ અંગે અટકળો શરૂ કરી દીધી છે. દરેકને આશા છે કે, આ વખતે કેન્દ્ર સરકાર તેમના સેક્ટર માટે મોટી જાહેરાત કરશે. આવી અપેક્ષાઓ રાખવી પણ જરૂરી છે, કારણ કે આવનારા એક વર્ષ સુધી આ બજેટની રકમમાંથી તેમના માટે તમામ વિકાસના કામો થશે.
આ બધાની વચ્ચે સંરક્ષણ બજેટ પણ એક એવો વિષય છે, જેના પર દેશવાસીઓની નજર ટકેલી છે. પાક-ચીન વચ્ચે વધતું ગઠબંધન ભારત માટે ખતરાની નિશાની છે. આ કારણથી આ વર્ષના સંરક્ષણ બજેટમાં મોટી જાહેરાતો થઈ શકે છે.
સંરક્ષણ ક્ષેત્રની વર્તમાન જરૂરિયાતો શું છે?
21મી સદીમાં સંરક્ષણ ક્ષેત્રની જરૂરિયાતો પણ આધુનિક બની છે. ભારતીય સેના, વાયુસેના અને નૌકાદળ તમામની પોતાની જરૂરિયાતો છે. ત્રણેય સેવાઓની મશીનરીમોટાભાગે અપ્રચલિત છે.
સેનાની મોટાભાગની બંદૂકો, તોપો હજૂ પણ 90ના દાયકાની છે. નૌકાદળની સબમરીન અપ્રચલિત થઈ ગઈ છે, જ્યારે એરફોર્સના મિગ-21એરક્રાફ્ટ ફ્લાઈંગ કોફિન બની ગયા છે.
આ તમામ ફેરફારો માટે નોંધપાત્ર બજેટની જરૂર છે. આવી સ્થિતિમાં સેના પણ સંરક્ષણ બજેટ પાસેથી ઘણી અપેક્ષાઓ રાખી રહીછે.
ભવિષ્યમાં ખરીદીની મોટી માગ
સેનાની ત્રણેય પાંખોને નવા એરક્રાફ્ટ, સબમરીન અને હથિયારોની જરૂર છે. વાયુસેનાએ તેના કાફલામાં 114 એરક્રાફ્ટ અને ભાવિ 5મી પેઢીના ફાઇટર એરક્રાફ્ટનીMRFA ડીલને સામેલ કરવાની છે.
આ સિવાય સેનાને મોટી સંખ્યામાં કાર્ગો પ્લેનની પણ જરૂર છે. નૌકાદળને તાજેતરમાં બનાવવામાં આવેલા સ્વદેશી યુદ્ધ જહાજINS વિક્રાંત માટે નવા ફાઇટર એરક્રાફ્ટ અને હેલિકોપ્ટરની જરૂર છે. હિંદ મહાસાગરમાં ચીનનો વધતો પ્રભાવ હવે મોટી સૈન્ય ખરીદીની માગ કરે છે.
તાજેતરમાંસરકારે ઘણા સંરક્ષણ સોદાઓ પર મહોર મારી છે, પરંતુ આ વ્યવસ્થાઓ હજૂ પણ વિશ્વની ચોથી સૌથી શક્તિશાળી સેના માટે અપૂરતી છે.
શું કહે છે જૂના આંકડા?
ભારતની લશ્કરી શક્તિ વિશ્વમાં ચોથા ક્રમે છે અને આપણું સંરક્ષણ બજેટ અમેરિકા અને ચીન પછી વિશ્વમાં ત્રીજા નંબરનું સૌથી મોટું છે. ગયા વર્ષે 2021-2022 માટેસરકારે 4.78 લાખ કરોડ રૂપિયાનું સંરક્ષણ બજેટ રાખ્યું હતું.
અગાઉ વર્ષ 2020-2021માં આ બજેટ 4.71 લાખ કરોડ રૂપિયા હતું. ચીન સાથેની સરહદે વધી રહેલાતણાવને ધ્યાનમાં રાખીને નિષ્ણાતોએ ગયા વર્ષે નોંધપાત્ર સંરક્ષણ બજેટનો અંદાજ લગાવ્યો હતો. જો કે, તેમાં માત્ર 1.4 ટકાનો નજીવો વધારો થયો હતો.
આ દરમિયાનચીને તેના બજેટમાં 6.8 ટકાનો જંગી વધારો કર્યો છે. ચીનનું લશ્કરી બજેટ ભારતના કરતાં લગભગ ચાર ગણું છે.
દર વર્ષે લશ્કરી બજેટમાં વધારો કરવાની ગતિ ધીમી પડી
વર્ષનું કુલ બજેટ (રૂ.માં)
- 2015 - 2 લાખ 47 હજાર કરોડ
- 2016 - 3 લાખ 41 હજાર કરોડ
- 2017 - 3 લાખ 60 હજાર કરોડ
- 2018 - 4 લાખ 4 હજાર કરોડ
- 2019 - 4 લાખ 31 હજાર કરોડ
- 2020 - 4 લાખ 71 હજાર કરોડ
- 2021 - 4 લાખ 78 હજાર કરોડ
દુનિયાની સરખામણીમાં આપણે ક્યાં છીએ?
ભારતનું સંરક્ષણ બજેટ વિશ્વનું ત્રીજું સૌથી મોટું બજેટ છે, પરંતુ જો આપણે બજેટની ટકાવારીને જીડીપીની દૃષ્ટિએ ગણીએ તો આ સ્ટોરી કંઈક અલગ જ વાત દર્શાવે છે.
દેશના સંરક્ષણ બજેટનો મોટો હિસ્સો સૈનિકોના પેન્શન અને પગારમાં જાય છે. આ પછી બાકીની રકમથી સેનાની તમામ જરૂરિયાતો પૂરી થતી નથી.
ગયા વર્ષે ભારતનું સંરક્ષણ બજેટ જીડીપીના 2.21 ટકા હતું. ચીનનું બજેટ પણ જીડીપીના બે ટકાથી ઓછું છે, પરંતુ તેની જીડીપી ભારત કરતાં ચાર ગણી મોટી છે.
આવાસમયે અમેરિકાનું સંરક્ષણ બજેટ જીડીપીના 3.7 ટકાની નજીક છે. જીડીપીના સંદર્ભમાં સંરક્ષણ પર ખર્ચ કરવામાં ઓમાન અને ઈઝરાયલ જેવા દેશો આપણાથી ઘણાઆગળ છે.
મહેસૂલ ખર્ચ અને મૂડી ખર્ચ શું છે?
સેનાને મળતા બજેટમાં લગભગ ત્રણ ભાગ હોય છે. પેન્શન-પગાર, જૂના હથિયારોની જાળવણી અને નવા શસ્ત્રો-સાધનોની ખરીદી.
મહેસૂલ ખર્ચ હેઠળ પેન્શન-પગારઅને જૂના હથિયારોની જાળવણીનો સમાવેશ થાય છે. આવા સમયે નવા શસ્ત્રો અને સાધનોની ખરીદી મૂડી ખર્ચ હેઠળ આવે છે.
મુખ્ય દેશોના સંરક્ષણ બજેટ
દેશનું સંરક્ષણ બજેટ (ડોલરમાં)
- US - 740 બિલિયન
- ચીન - 209 બિલિયન
- ભારત - 71 બિલિયન
- રશિયા - 49 બિલિયન
- પાકિસ્તાન - 9 બિલિયન
મોટા સંરક્ષણ બજેટની જરૂર કેમ છે?
એક જૂની કહેવત છે કે, જ્યારે તમારી પાસે તાકાત હોય છે, ત્યારે દરેક તમારો મિત્ર હોય છે અને કોઈ તમને છંછેડવાનીની હિંમત કરતું નથી, પરંતુ જો તમે નબળા છોતો દરેક તમારા પર હુમલો કરવાનો પ્રયાસ કરે છે.
ભારતે ક્યારેય તેની શક્તિઓનો દુરુપયોગ કર્યો નથી, પરંતુ વિશ્વમાં ભાગ્યે જ કોઈ એવો દેશ હશે કે જેના વ્યૂહાત્મકપડકારો ભારત જેટલા જટિલ હોય.
એક તરફ ચીનની વધતી આક્રમકતા તો બીજી તરફ પોતાના અસ્તિત્વ પછીથી જ ભારતને નુકસાન પહોંચાડવાની કોશિશ કરી રહેલુંપાકિસ્તાન બંને ભારત સામે પોતાની સ્થિતિ મજબૂત કરવાના પ્રયાસો કરી રહ્યું છે.
1962નું યુદ્ધ સાક્ષી છે કે, ભારતની નબળી સૈન્ય શક્તિ જોઈને ચીને આપણા વિશાળપ્રદેશ (અક્સાઈ ચીન) પર કબ્જો જમાવ્યો હતો.
આ યુદ્ધ પછી પાકિસ્તાને પણ 1965માં ભારતને નબળું માનીને હુમલો કર્યો હતો. જો કે, તેણે હારનો સામનો કરવો પડ્યોહતો.
ભારત સામે એકસાથે આવી રહ્યા છે ચીન-પાકિસ્તાન
હાલમાં જ ચીન અને પાકિસ્તાન ભારત વિરુદ્ધ તેમની ખતરનાક યોજનાઓને પૂર્ણ કરવા માટે એકસાથે આવી રહ્યા છે.ચીને ભારતની પૂર્વ સરહદ પાસે મોટા પાયા પરસૈન્ય અને આધુનિક હથિયારો તૈનાત કર્યા છે.
આવા સમયે પશ્ચિમ સરહદ પર પાકિસ્તાન પંજાબ વગેરે સહિત જમ્મુ-કાશ્મીરના રાજ્યોમાં આતંકને પ્રોત્સાહન આપીનેભારતને નુકસાન પહોંચાડવાના પ્રયાસોમાં લાગેલું છે.
ચીને પાકિસ્તાનને ભારત વિરુદ્ધ મોટા પાયા પર સૈન્ય મદદ પણ કરી છે.આ સિવાય ચીન ભારતની આસપાસએક વર્તુળ બનાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. મુત્સદ્દીગીરી અને મોટા લશ્કરી બજેટ દ્વારા જ તેનો સામનો કરી શકાય છે.
કેવું હશે આ વર્ષનું બજેટ?
ચીન અને પાકિસ્તાનની બેવડી ધમકીને ધ્યાનમાં રાખીને ભારતને સંરક્ષણ બજેટમાં મોટા વધારાની જરૂર છે. જૂના આંકડાઓ પર નજર કરીએ તો તેની શક્યતા ઓછીજણાય છે.
ચીની સેનાના આક્રમક વલણ છતાં ગયા વર્ષે સંરક્ષણ બજેટમાં થોડો વધારો જ થયો હતો. કોરોના મહામારીના પ્રકોપને કારણે દેશની અર્થવ્યવસ્થાને પણઘણું નુકસાન થયું છે.
દેશની અર્થવ્યવસ્થા પાટા પર ફરી રહી છે, પરંતુ હજૂ થોડો સમય લાગશે. આ બધાની અસર આ વર્ષના બજેટ પર પણ જોવા મળી શકે છે. જો કેસેનાની વર્તમાન જરૂરિયાતને ધ્યાનમાં રાખીને વર્ષ 2022માં સંરક્ષણ ક્ષેત્રનું બજેટ પાંચ લાખ કરોડથી વધુ રહેવાની આશા છે.