ભારત માટે કેમ મહત્વનું છે SSLV રોકેટ? અવકાશ ક્ષેત્રમાં આ કદમ ભારત માટે કેટલુ મહત્વનું?

એક રોકેટ જે 72 કલાકમાં માત્ર 5-6 લોકોની ટીમ દ્વારા એસેમ્બલ કરી શકાય છે, એક રોકેટ જેની કિંમત હાલમાં ઉપયોગમાં લેવાતા રોકેટ કરતા ત્રણ ગણી ઓછી છે. એક રોકેટ જે દર અઠવાડિયે લોન્ચ કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.

નવી દિલ્હી : એક રોકેટ જે 72 કલાકમાં માત્ર 5-6 લોકોની ટીમ દ્વારા એસેમ્બલ કરી શકાય છે, એક રોકેટ જેની કિંમત હાલમાં ઉપયોગમાં લેવાતા રોકેટ કરતા ત્રણ ગણી ઓછી છે. એક રોકેટ જે દર અઠવાડિયે લોન્ચ કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. ભારત તરફથી એક રોકેટ જે ખાસ કરીને નાના અને સૂક્ષ્મ ઉપગ્રહોને અવકાશમાં મોકલી શકે છે, તે ભારતની અવકાશ એજન્સી ISRO દ્વારા લોન્ચ કરવામાં આવ્યું છે અને સમગ્ર ભારત તેની ઉજવણી કરી રહ્યું છે.

આ દિવસોમાં લોન્ચ કરવામાં આવતા તમામ ઉપગ્રહોમાંથી 90 ટકા એકલા SSLV દ્વારા મોકલી શકાય છે. આ જ કારણ છે કે, ઈસરોના આ રોકેટને અવકાશ જગતમાં ગેમચેન્જર માનવામાં આવે છે. જો કે, ISROના આ પ્રક્ષેપણમાં કેટલીક ટેકનિકલ સમસ્યાઓ આવી છે, પરંતુ તેનું નિરાકરણ કરવામાં આવશે.

ભારતમાં SSLVને લઈને ઉત્સાહ

SSSL રોકેટ ઘણી વિશેષતાઓથી ભરેલું છે, જેનું પુરૂ નામ સ્મોલ સેટેલાઇટ લોન્ચ વ્હીકલ છે, તેણે રવિવારે સવારે બે ઉપગ્રહોને અવકાશમાં લઈ જતી તેની પ્રારંભિક ઉડાન કરી. તેને ગેમચેન્જર માનવામાં આવે છે, જે ખરેખર ભારતીય અવકાશ ક્ષેત્રને બદલી શકે છે. જો કે, ભારતે આ રોકેટને લોન્ચ કરવામાં લાંબો સમય લીધો છે અને મૂળ તો તે વર્ષ 2018માં જ લોન્ચ થવાનું હતું, પરંતુ ઘણા કારણોસર SSLVનું લોન્ચિંગ મોકૂફ રાખવામાં આવ્યું હતું અને પછી કોવિડને કારણે એક વર્ષ વધુ મુલતવી રાખવામાં આવ્યું હતું. ISROના કેટલાક આંતરિક કારણોસર તેના લોન્ચિંગમાં પણ વિલંબ થયો હતો. પરંતુ, હવે આખરે ભારતે SSLVની ક્ષમતા વિકસાવી છે.

ભારતની અવકાશ શક્તિનું પ્રતીક

રવિવારની સવારે 9:18 વાગ્યે નિર્ધારિત પ્રક્ષેપણની યાત્રા એક શરૂઆત છે. ભારત અત્યાર સુધી પીએસએલવી રોકેટ દ્વારા અવકાશમાં ઉપગ્રહો મોકલતું આવ્યું છે અને અત્યાર સુધી ઈસરો માત્ર ઉપગ્રહને અવકાશમાં મોકલવા માટે જ પીએસએલવી રોકેટનો ઉપયોગ કરી રહ્યું છે. પરંતુ, હવે SSLV નાના ઉપગ્રહોને અવકાશમાં લઈ જશે. PSLV એ અત્યાર સુધીમાં ભારત માટે 50 થી વધુ ઉડાન ભરી છે અને ડઝનબંધ ઉપગ્રહોને અવકાશમાં લઈ ગયા છે.

નાના ઉપગ્રહોનો યુગ

નવી ટેક્નોલોજીના આગમન સાથે સેટેલાઇટનો યુગ પણ બદલાઈ રહ્યો છે અને હવે નાના અને સૂક્ષ્મ ઉપગ્રહો અવકાશમાં મોકલવાનો યુગ આવી ગયો છે અને આ ઉપગ્રહોનું વજન 5 કિલોથી એક હજાર કિલો સુધીનું હોઈ શકે છે. જો કે એવું નથી કે મોટા અને ભારે ઉપગ્રહોને હવે અવકાશમાં મોકલવામાં આવશે નહીં, મોટા ઉપગ્રહો પણ અવકાશમાં મોકલવામાં આવશે, પરંતુ જો લશ્કરી ઉપગ્રહોને છોડી દેવામાં આવે તો પણ લોકોના લાભાર્થે મોકલવામાં આવેલા મોટાભાગના ઉપગ્રહો હવે કદમાં ઘણા નાના છે. અત્યાર સુધી ઉપગ્રહો મોકલવાની સમયરેખા પર નજર કરીએ તો મોટા ઉપગ્રહોને અવકાશમાં મોકલવાને પ્રાથમિકતા આપવામાં આવતી હતી, પરંતુ સમય બદલાયો છે અને હવે મોટા ભાગના વ્યવસાયો ચલાવવા માટે સરકારી એજન્સીઓ અને યુનિવર્સિટીઓ અને લેબોરેટરીઓ પણ તેમના ઉપગ્રહો અવકાશમાં મોકલે છે. આ શ્રેણીમાં આવતા ઉપગ્રહો નાના કદના છે, તેથી SSLV ઉપગ્રહો તેમના માટે શ્રેષ્ઠ રહેશે.

નાના ઉપગ્રહોની માંગમાં વધારો

અવકાશ-આધારિત ડેટા, સંદેશાવ્યવહાર, સર્વેલન્સ અને વાણિજ્યની સતત વધતી જતી જરૂરિયાતને કારણે, છેલ્લા આઠથી દસ વર્ષમાં નાના ઉપગ્રહ પ્રક્ષેપણની માંગમાં ઝડપથી વધારો થયો છે. અંદાજો સૂચવે છે કે આગામી દસ વર્ષમાં હજારો નાના ઉપગ્રહો લોન્ચ કરવામાં આવશે. તેથી સેટેલાઇટ બિલ્ડરો અને ઓપરેટરોને હવે રોકેટ પર જગ્યા મેળવવા માટે મહિનાઓ સુધી રાહ જોવી પડશે નહીં, ન તો સેટેલાઇટને અવકાશમાં મોકલવા માટે વધુ પૈસાની જરૂર પડશે. બીજી તરફ ઇલોન મસ્કની કંપની સ્પેસએક્સ હોય કે અન્ય કેટલીક ખાનગી કંપનીઓ, તેઓ હવે સેંકડો ઉપગ્રહોને સામૂહિક રીતે મોકલવાની ક્ષમતા વિકસાવી રહ્યા છે, તેથી ભારત કોઈ પણ સંજોગોમાં પાછળ રહી શકશે નહીં અને હવે ભારતે આ ક્ષમતા વિકસાવી છે.

અવકાશ યાત્રાની દુનિયામાં પગપેસારો

એલોન મસ્કની સ્પેસએક્સ જેવી કંપનીઓ હવે અવકાશ પ્રવાસન તરફ કામ કરી રહી છે અને સમર્પિત રોકેટની માંગ સતત વધી રહી છે, જે કોઈપણ સમયે લોન્ચ કરી શકાય અને બહુ ઓછા લોકો ચલાવી શકે. ISRO એ તેનું SSLV માત્ર 6 દિવસમાં અને માત્ર 5-6 લોકોની ટીમ સાથે લોન્ચ કર્યું છે. SSLV રોકેટના ઉપયોગથી આવનારા સમયમાં અવકાશ પ્રવાસન ક્ષેત્રને આગળ વધારી શકાય છે અને વ્યાપારી પ્રવૃત્તિઓ અને વ્યવસાયની તકોના નવા દરવાજા ખોલી શકે છે અને મોટાભાગની માંગ એવી કંપનીઓ પાસેથી આવે છે જે વાણિજ્યિક હેતુઓ માટે ઉપગ્રહો લોન્ચ કરી રહી છે. હવે સરકારી અને ખાનગી બંને ક્ષેત્રોમાં ઘણા નવા ખેલાડીઓએ લોન્ચ સેવાઓ ઓફર કરવાનું શરૂ કર્યું છે. ભારતમાં અવકાશ ક્ષેત્ર વધુને વધુ ખાનગી ક્ષેત્ર માટે ખોલવામાં આવી રહ્યું છે, ઓછામાં ઓછી ત્રણ ખાનગી કંપનીઓ એવા રોકેટ વિકસાવી રહી છે જે અવકાશમાં નાના ઉપગ્રહો લોન્ચ કરી શકે. આ માંગને પહોંચી વળવા અને આ વ્યાપારી તકનો લાભ લેવા માટે, ISRO એ SSLV વિકસાવ્યું છે.

હવે વધુ લોન્ચ થશે

હાલ ઈસરો એક વર્ષમાં બધું બરાબર રહે તો 5 થી 6 PSLV અને GSLV રોકેટ લોન્ચ કરે છે અને આ રોકેટને એસેમ્બલ કરવામાં સામાન્ય રીતે 70-80 દિવસ લાગે છે અને આ કામમાં ડઝનેક લોકો કામ કરે છે અને દરેકનો કરોડો ડોલરનો ખર્ચ થાય છે. જો કે આમાંના ઘણા વ્યાપારી ઉપગ્રહો પણ વહન કરે છે, તેમ છતાં પેદા થતી આવક ખર્ચને અનુરૂપ નથી. પરંતુ SSLV આખી રમત બદલી નાખશે. એવું માનવામાં આવે છે કે રોકેટમાં ઝડપી ટર્નઅરાઉન્ડ સમય છે, સામાન્ય રીતે ત્રણ દિવસથી પણ ઓછો.

ISRO launches SSLV-D1 carrying an Earth Observation Satellite & a student-made satellite-AzaadiSAT from Satish Dhawan Space Centre, Sriharikota#ISRO pic.twitter.com/iy05opv85m

— DEFENCE WORLD BUREAU (@DEFENCEWORLDBU1) August 7, 2022

ટૂંકા ગાળામાં લોંચ કરી શકાશે

તેને ટૂંકી સૂચના પર અને હાલના પ્રક્ષેપણ વાહનોની કિંમતથી ઘણા ઓછા ખર્ચે એસેમ્બલ કરી શકાય છે. SSLV પાસે 500 કિગ્રા વજનના ઉપગ્રહોને પૃથ્વીની નીચી ભ્રમણકક્ષામાં લઈ જવાની ક્ષમતા હશે. વધુ મહત્ત્વની વાત એ છે કે તે ISROના પ્રક્ષેપણ દરમાં નોંધપાત્ર વધારો કરે તેવી શક્યતા છે. ઈસરોના અધિકારીઓએ કહ્યું છે કે તેઓ દર વર્ષે 50 થી 60 SSLV પ્રક્ષેપણ જોઈ રહ્યા છે. એટલે કે હવે ISRO દર અઠવાડિયે એક રોકેટ લોન્ચ કરશે, જે દર વર્ષે 2 થી 3 પ્રક્ષેપણની બરાબર વિરુદ્ધ છે. એટલે કે ISRO હવે વિદેશી સ્પેસ એજન્સી નાસા અને ચીનની સ્પેસ એજન્સીની હરોળમાં આવી ગયું છે.

English summary

Why is SSLV rocket important for India? How important is this step in the space sector for India?