'મોતીનો હાર' છે ગ્વાલિયરનો આ કિલ્લો

ગ્વાલિયર શહેર આગરાના દક્ષિણમાં 122 કિલોમીટર દૂર સ્થિત છે જે મધ્ય પ્રદેશની પ્રવાસન રાજધાની છે. આ મધ્ય પ્રદેશ રાજ્યનું ચોથું સૌથી મોટું શહેર છે. આ એક ઐતિહાસિક શહેર છે, જે પોતાના મંદિર, પ્રાચિન મહેલો અને કરમાતી સ્મારકો માટે પ્રસિદ્ધ છે, જે કોઇપણ યાત્રીને પૌરાણિક જમાનાની સફર કરાવી દે છે. ગ્વાલિયરના હિન્દ કિલાને મોતીનો હાર કહેવામાં આવે છે. આ સ્થાન ગ્વાલિયર કિલ્લા માટે પ્રસિદ્ધ છે, જે અનેક ઉત્તર ભારતીય રાજવંશોનું પ્રશાસનિક કેન્દ્ર હતું.

ગ્વાલિયર એ સ્થાન છે, જ્યાં ઇતિહાસ આધુનિકતાથી મળે છે. આ પોતાના ઐતિહાસિક સ્મારકો, કિલ્લાઓ અને સંગ્રાહલયો દ્વારા તમને તેના ઇતિહાસમાં લઇ જાય છે તથા સાથોસાથ એક પ્રગતિશીલ ઔધ્યોગિક શહેર પણ છે. આધુનિક ભારતના ઇતિહાસમાં ગ્વાલિયરને અદ્વિતીય સ્થાન પ્રાપ્ત છે.

કહેવામા આવે છે કે ગ્વાલિયરની સ્થાપના રાજા સૂરજ સેને 8મી શતાબ્દીમાં કરી હતી. તેમણે આ શહેરનું નામ ‘ગ્વાલિપા' નામના સાધૂના નામ પરથી રાખ્યું હતું, જેમણે રાજાના કુષ્ઠ રોગની સારવાર કરી હતી. ગ્વાલિયરનો ઇતિહાસ છઠ્ઠી શતાબ્દીમાં લખવામાં આવ્યો છે. છઠ્ઠી શતાબ્દીમાં હૂણ વંશનું શાસન હતું. બાદમાં તે કન્નેજના ગુજ્જર પરિહારોના હાથમાં જતું રહ્યું, જેમણે ઇશા પશ્ચાત 923 સુધી અહીં શાસન કર્યું અને ત્યારબાદ તે કછવાહા રાજપૂતોના હાથમાં જતું રહ્યું, જેમણે 10મી શતાબ્દી સુધી અહીં શાસન કર્યું. વર્ષ 1196માં દિલ્હી સલ્તનતના કુતુબુદ્દીન એબકે આ શહેરને જીતી લીધું તથા ત્યારબાદ શમસુદ્દીન અલ્તમશે 1232 સુધી અહીં શાસન કર્યું.

મુગલોએ પણ ગ્વાલિયર પર શાસન કર્યું. વર્ષ 1553માં વિક્રમાદિત્યએ ગ્વાલિયર પર વિજય પ્રાપ્ત કર્યો, જેમણે બાદમાં 1556માં અકબરની સેનાને હરાવીને ઉત્તર ભારતના અધિકાંશ ભાગ પર વિજય પ્રાપ્ત કર્યો. 18મી અને 19મી સદીમાં એક મરાઠા શાસક સિંધિયાએ બ્રિટિશ લોકો સાથે મળીને ગ્વાલિયર પર શાસન કર્યું. 1780 સુધી બ્રિટિશ લોકોએ ગ્વાલિયરને પૂર્ણ રીતે પોતાના તાબા હેઠળ લઇ લીધું. આ એ જ સ્થાન છે, જ્યાં 1857ની પહેલી ક્રાન્તિ થઇ, જેમાં મરાઠા વંશની ઝાંસીની રાણી લક્ષ્મીબાઇએ બ્રિટિશો વિરુદ્ધ લડતાં-લડતાં પોતાના પ્રાણ ગુમાવી દીધા હતા.

ગ્વાલિયરમાં પ્રવાસનનના અનેક આકર્ષણ છે. ગ્વાલિયર ફોર્ટ, ફૂલ બાગ, સૂરજ કૂંડ, હાથી પુલ, માન મંદિર મહેલ, જય વિલાસ મહેલ વિગેરે કોઇપણ પ્રવાસીને સંમોહિત કરે છે. આ ઉપરાંત આ સ્થાન મહાન ભારતીય ગાયક તાનસેનનું જન્મ સ્થાન પણ છે. ગ્વાલિયરમાં પ્રતિવર્ષ તાનસેન સંગીત સમારોહ મનાવવામાં આવે છે. હિન્દુસ્તાની સંગીતના ખ્યાલ ઘરાણાની શૈલીનું નામ આ શહેરના નામ પર જ પડ્યું છે. ગ્વાલિયર શીખ અને જૈન તીર્થ સ્થાનો માટે પણ પ્રસિદ્ધ છે. ગ્વાલિયર સુધી હવાઇ માર્ગ, રેલવે અથવા જમીન માર્ગ થકી પહોંચી શકાય છે. ગ્વાલિયરની મુલાકાત ઠંડીની ઋતુમાં કરવી ઉત્તમ ગણાય છે.