દુશ્મનના છક્કા છોડાવવા તૈયાર છે પહેલુ સ્વદેશી યુદ્ધ જહાજ INS વિક્રાંત, જાણો તેની તમામ ખાસિયત!

ભારતનું પ્રથમ સ્વદેશી યુદ્ધ જહાજ INS વિક્રાંત હવે દેશની સેવા માટે તૈયાર છે અને 2 સપ્ટેમ્બરે તે ભારતીય નૌકાદળમાં કાર્યરત થશે. ભારતના વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી INS વિક્રાંતને દેશની સેવા માટે ભારતીય નૌકાદળને સમર્પિત કરશે.

નવી દિલ્હી : ભારતનું પ્રથમ સ્વદેશી યુદ્ધ જહાજ INS વિક્રાંત હવે દેશની સેવા માટે તૈયાર છે અને 2 સપ્ટેમ્બરે તે ભારતીય નૌકાદળમાં કાર્યરત થશે. ભારતના વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી INS વિક્રાંતને દેશની સેવા માટે ભારતીય નૌકાદળને સમર્પિત કરશે. ગયા મહિને કોચીન શિપયાર્ડે આ એરક્રાફ્ટ કેરિયર સમય પહેલા બનાવ્યું હતું અને તેને ભારતીય નૌકાદળને સોંપ્યું હતું.

INS વિક્રાંતની વિશેષતાઓ

INS વિક્રાંતનું મહત્વ ભારત માટે એટલા માટે ખાસ છે કારણ કે ભારતે આ યુદ્ધજહાજ પોતાના ઘરમાં જ તૈયાર કર્યું છે અને અમેરિકા, ચીન, ફ્રાન્સ, રશિયા અને બ્રિટન પછી હવે ભારત એકમાત્ર એવો દેશ છે જેની પાસે યુદ્ધ જહાજ બનાવવાની ક્ષમતા છે. આ એરક્રાફ્ટ કેરિયરને સંપૂર્ણપણે ભારતમાં ડિઝાઇન અને બનાવવામાં આવ્યું છે અને તે એક વિશાળ યુદ્ધ જહાજ છે, જેની ક્ષમતા પણ ઘણી છે. INS વિક્રાંતની લંબાઈની વાત કરીએ તો તેની લંબાઈ 262 મીટર અને પહોળાઈ 60 મીટર છે. INS વિક્રાંતનું વજન 45 હજાર ટનની નજીક છે. INS વિક્રાંતના નિર્માણમાં ચાર એફિલ ટાવરની સમકક્ષ અદ્યતન પ્રકારના લોખંડનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે અને આ યુદ્ધ જહાજમાં 2400 કિલો કેબલનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. INS વિક્રાંત 1700 ક્રૂ મેમ્બર્સને લઈ જઈ શકે છે અને 2,300 કમ્પાર્ટમેન્ટ ધરાવે છે અને તેની ક્ષમતા 28 નોટ છે, જ્યારે તેની ક્રૂઝિંગ સ્પીડ 18 નોટ છે અને તેની સૌથી મહત્વની વિશેષતા એ છે કે તે એક જ વારમાં 7500 કિમીનું અંતર કાપી શકે છે. INS વિક્રાંતનું નિર્માણ લગભગ 13 વર્ષ પહેલા શરૂ થયું હતું, જ્યારે ભારતમાં કોંગ્રેસની સરકાર હતી.

એરક્રાફ્ટ કેરિયર કેમ જરૂરી?

એરક્રાફ્ટ કેરિયર એ કોઈપણ રાષ્ટ્ર માટે સૌથી શક્તિશાળી દરિયાઈ સંપતિમાંથી એક છે, તે નૌકાદળને ઘરેલુ કિનારાથી દૂર સુધી કામગીરી હાથ ધરવાની ક્ષમતામાં વધારો કરે છે. ઘણા નિષ્ણાતો એરક્રાફ્ટ કેરિયરને બ્લુ વોટર નેવી માટે આવશ્યક માને છે, એટલે કે એક નૌકાદળ જે રાષ્ટ્રની શક્તિ અને સમુદ્રના અનંત ઊંડાણોમાં પણ પ્રક્ષેપણ કરવામાં સક્ષમ છે. એરક્રાફ્ટ કેરિયર સામાન્ય રીતે તેના પોતાના લશ્કર સાથે પસાર થાય છે, જેમાં કેરિયર સ્ટ્રાઈક અને યુદ્ધ જૂથોનો સમાવેશ થાય છે. એરક્રાફ્ટ કેરિયર્સ ખૂબ ખર્ચાળ હોય છે અને કેટલીકવાર નબળા લક્ષ્યો હોય છે, તેથી તેને સામાન્ય રીતે વિનાશક, મિસાઈલ ક્રુઝર, ફ્રિગેટ, સબમરીન અને સપ્લાય જહાજોના જૂથ સાથે લાવવામાં આવે છે.

ભારત માટે કેટલી મોટી સિદ્ધિ?

હાલમાં, માત્ર પાંચ દેશો એવા છે કે જેઓ એરક્રાફ્ટ કેરિયર બનાવવાની ક્ષમતા ધરાવે છે અને ભારત હવે પ્રતિષ્ઠિત ક્લબમાં સામેલ થઈ ગયું છે. નિષ્ણાતો અને નૌકાદળના અધિકારીઓએ જણાવ્યું હતું કે ભારતે વિશ્વના સૌથી અદ્યતન અને જટિલ યુદ્ધ જહાજોમાંના એક ગણાતા ટેકનોલોજી નિર્માણની ક્ષમતા સાથે આત્મનિર્ભરતા દર્શાવી છે. ભૂતકાળમાં ભારત પાસે એરક્રાફ્ટ કેરિયર્સ હોવા છતાં તે બ્રિટન અથવા રશિયા દ્વારા બનાવવામાં આવ્યા હતા. ભારતનું વર્તમાન એરક્રાફ્ટ કેરિયર INS વિક્રમાદિત્ય જે 2013માં કાર્યરત થયું હતું અને હાલમાં નૌકાદળનું એકમાત્ર એરક્રાફ્ટ કેરિયર છે, જેનું નિર્માણ તત્કાલીન સોવિયેત સંઘ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું અને તેને એડમિરલ ગોર્શકોવ નામ આપવામાં આવ્યુ હતું.

ભારત બ્રિટન અને રશિયા પર નિર્ભર હતું

આઝાદી પછીના પ્રથમ બે દાયકામાં ભારત એરક્રાફ્ટ કેરિયર્સ માટે બ્રિટન પર નિર્ભર હતું અને ભારત પાસે બે એરક્રાફ્ટ કેરિયર INS વિક્રાંત અને INS વિરાટ મૂળ બ્રિટિશોએ તે સમયે HMS Hercules અને HMS Hermes ના નામે બનાવ્યા હતા. આ બંને યુદ્ધ જહાજોને અનુક્રમે 1961 અને 1987માં નેવીમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા હતા. નેવી અનુસાર, IAC-1ના નિર્માણમાં 76 ટકાથી વધુ સામગ્રી અને સાધનો સ્વદેશી છે. તેમાં 23,000 ટન સ્ટીલ, 2,500 કિમી ઇલેક્ટ્રીક કેબલ, 150 કિમી પાઇપ અને 2,000 વાલ્વ, અને કઠોર હલ બોટ, ગેલી સાધનો, એરકંડિશનિંગ અને રેફ્રિજરેશન પ્લાન્ટ્સ અને તમામ ઉત્પાદિત સ્ટીયરિંગ ગિયર સહિત તૈયાર ઉત્પાદનોની વિશાળ શ્રેણીનો પણ સમાવેશ થાય છે. એટલા માટે તે ભારત માટે એક સિદ્ધિ છે અને કહે છે કે આવનારા સમયમાં ભારત નૌકાદળની શક્તિને વધારવા વધુ એરક્રાફ્ટ કેરિયર્સ બનાવશે.

આવી રીતે બન્યુ વિક્રાંત

ભારતીય નૌકાદળે અગાઉ અહેવાલ આપ્યો હતો કે 50 થી વધુ ભારતીય ઉત્પાદકો એરક્રાફ્ટ કેરિયર નિર્માણ પ્રોજેક્ટમાં સામેલ હતા અને લગભગ 2,000 ભારતીયોને દરરોજ IAC-1 પર સીધી રોજગારી મળી હતી. 40,000 થી વધુ લોકોને પરોક્ષ રીતે રોજગારી આપવામાં આવી હતી. નૌકાદળના જણાવ્યા અનુસાર, લગભગ 23,000 કરોડ રૂપિયાના આ પ્રોજેક્ટના લગભગ 80-85 ટકા પૈસા ભારતીય અર્થવ્યવસ્થામાં જ પરત આવી ગયા છે.

INS વિક્રાંત નામ કેમ?

IAC-1 હાલમાં ભારતીય નૌકાદળના એરક્રાફ્ટ કેરિયરનું કોડ નેમ છે અને ભારતીય નૌકાદળના ડિરેક્ટોરેટ ઓફ નેવલ ડિઝાઇન (DND) અને કોચીન શિપયાર્ડ લિમિટેડ (CSL) દ્વારા ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યું છે, જે શિપિંગ મંત્રાલય હેઠળ આવે છે. એરક્રાફ્ટ કેરિયરનું નિર્માણ જાહેર ક્ષેત્રના શિપયાર્ડમાં કરવામાં આવ્યું છે અને નૌકાદળમાં સામેલ થયા બાદ તેને INS વિક્રાંત તરીકે ઓળખવામાં આવશે, જેનું નામ મૂળ રૂપે ભારતના સૌથી પસંદગીના પ્રથમ એરક્રાફ્ટ કેરિયર માટે હતું, જે 1997માં નિવૃત્ત થયા પહેલા હતું.

વિક્રાંત સમુદ્રમાં ભારતનો દબદબો બનશે

જો ભારતના નવા એરક્રાફ્ટ કેરિયર આઈએનએસ વિક્રાંતની તુલના ભારતના હાલના એરક્રાફ્ટ કેરિયર આઈએનએસ વિક્રમાદિત્ય સાથે કરવામાં આવે તો તે 44,500 ટનનું યુદ્ધ જહાજ છે અને તેની પીઠ પર એકસાથે ફાઈટર જેટ અને હેલિકોપ્ટર સહિત 34 એરક્રાફ્ટ લઈ જઈ શકે છે. નૌકાદળે અગાઉ કહ્યું હતું કે, એકવાર કાર્યરત થયા પછી IAC-1 સૌથી શક્તિશાળી સમુદ્ર-આધારિત સંપત્તિ હશે, જે રશિયન નિર્મિત મિગ-29K ફાઇટર એરક્રાફ્ટ અને કામોવ-31 એર અર્લી વોર્નિંગ હેલિકોપ્ટરનું સંચાલન કરશે અને આ બંને શસ્ત્રો ભારત પાસે પહેલેથી જ છે અને તેનો ઉપયોગ વિક્રમાદિત્ય પર થઈ રહ્યો છે. નવું વિક્રાંત અમેરિકન એરોસ્પેસ અને સંરક્ષણ કંપની લોકહીડ માર્ટિન દ્વારા ઉત્પાદિત MH-60R સીહોક મલ્ટીરોલ હેલિકોપ્ટર અને બેંગ્લોર સ્થિત હિન્દુસ્તાન એરોનોટિક્સ લિમિટેડ દ્વારા ઉત્પાદિત એડવાન્સ્ડ લાઇટ હેલિકોપ્ટરનું પણ સંચાલન કરશે. ભારતીય નૌકાદળના જણાવ્યા મુજબ, નવું INS વિક્રાંત ખૂબ જ લાંબી રેન્જમાં તેની શક્તિ દર્શાવવાની ક્ષમતા ધરાવે છે અને તેનો ઉપયોગ એર ઈન્ટરડિક્શન, એન્ટી-સરફેસ વોરફેર, એટેક અને ડિફેન્સ કાઉન્ટર-એર, એરબોર્ન એન્ટી સબમરીન વોરફેર અને એરબોર્ન અર્લી માટે કરી શકાય છે.

ભારત વધુ એરક્રાફ્ટ બનાવશે?

ભારતીય નૌકાદળ 2015 થી દેશ માટે ત્રીજું એરક્રાફ્ટ કેરિયર બનાવવાની મંજૂરી માંગી રહ્યું છે અને જો મંજૂરી મળે તો તે ભારતનું બીજું સ્વદેશી એરક્રાફ્ટ કેરિયર (IAC-2) બની જશે. INS વિશાલ નામના પ્રસ્તાવિત કેરિયરનું લક્ષ્ય 65,000 ટનનું વિશાળ જહાજ બનાવવાનું છે, જે IAC-1 અને INS વિક્રમાદિત્ય બંને કરતાં ઘણું મોટું હશે. ભારતીય નૌકાદળ સતત સરકારને ત્રીજું એરક્રાફ્ટ કેરિયર હોવાની જરૂરિયાત સમજાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. નૌકાદળના ભૂતપૂર્વ વડા એડમિરલ કરમબીર સિંહે કહ્યું હતું કે નૌકાદળ બંધાયેલ સૈન્ય ન રહી શકે. નૌકાદળના અધિકારીઓએ દલીલ કરી છે કે, પાવર પ્રોજેક્ટ કરવા માટે તે જરૂરી છે કે ભારત મહાસાગરોમાં દૂર દૂર સુધી તેની ક્ષમતા દર્શાવી શકે, જે એરક્રાફ્ટ કેરિયર દ્વારા શ્રેષ્ઠ રીતે કરી શકાય છે. જો કે, ભારત સરકારે હજુ સુધી ત્રીજા એરક્રાફ્ટ કેરિયર બનાવવાની મંજૂરી આપી નથી.

ત્રીજા યુદ્ધ જહાજને કેમ મંજૂરી નહીં?

નૌકાદળના સૂત્રોએ અગાઉ ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસને જણાવ્યું હતું કે, સરકારને IAC-2ની જરૂરિયાત અંગે ખાતરી કરાવવા માટે માનસિકતામાં પરિવર્તનની જરૂર છે. ભૂતપૂર્વ ચીફ ઑફ ડિફેન્સ સ્ટાફ જનરલ બિપિન રાવતે અન્ય એરક્રાફ્ટ કેરિયરમાં રોકાણની વિરુદ્ધ વાત કરી હતી અને સરકારને સૂચન કર્યું હતું કે લક્ષદ્વીપ અને આંદામાન અને નિકોબાર ટાપુઓને એરક્રાફ્ટ કેરિયર આપવાને બદલે અકલ્પનીય નેવલ એસેટ તરીકે વિકસાવવામાં આવે. નૌકાદળના અધિકારીઓએ કહ્યું છે કે, વિશાળ હિંદ મહાસાગર ક્ષેત્રના સંરક્ષણ માટે દિવસ-રાત સતત હવાઈ શક્તિની જરૂર છે. ત્રીજું કેરિયર નૌકાદળને વધેલી ક્ષમતા પ્રદાન કરશે, જેની ભવિષ્યમાં જરૂર પડશે. એવી દલીલ પણ કરવામાં આવે છે કે, હવે જ્યારે ભારતે આવા જહાજો બનાવવાની ક્ષમતા વિકસાવી છે, ત્યારે તેને ફરીથી બનાવવુ જોઈએ, ભારતે તેને બનાવવાની ક્ષમતા અને સમુદ્ર ઉડ્ડયનની કળા વેડફવી જોઈએ નહીં.

કોની પાસે કેટલા યુદ્ધજહાજ?

યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ નેવી પાસે હાલમાં 11 એરક્રાફ્ટ કેરિયર્સ છે, ત્યારબાદ ચીન આવે છે, જે તેના એરક્રાફ્ટ કેરિયર પ્રોગ્રામને આક્રમક રીતે આગળ ધપાવે છે. ગયા મહિના સુધી ચીન પાસે માત્ર 2 એરક્રાફ્ટ કેરિયર હતા, પરંતુ ગયા મહિને ચીનની નૌકાદળમાં ત્રીજું એરક્રાફ્ટ કેરિયર તૈનાત કરવામાં આવ્યું હતું અને રિપોર્ટ અનુસાર ચીન વધુ ત્રણ એરક્રાફ્ટ કેરિયર ખૂબ જ ઝડપી ગતિએ બનાવી રહ્યું છે, જેમાંથી બે એરક્રાફ્ટ કેરિયર છે. આગામી પાંચ વર્ષમાં ચીનની નૌકાદળમાં જોડાશે. ભારતીય નૌકાદળના અધિકારીઓનું કહેવું છે કે, ભારત ભલે IAC-2 પ્રોજેક્ટને આગળ ધપાવે છે પરંતુ તે વિચારવા જેવી વાત છે કે યુદ્ધ જહાજને કાર્યરત થવામાં 10 વર્ષથી વધુ સમય લાગશે.

English summary

INS Vikrant, the first indigenous warship, is ready to fire six of the enemy